Goraler
Goraler (polsk: górale goralsk: górole) er en folkegruppe som lever i bjergkæden Beskiderne i Karpaterne i det sydlige Polen, samt i Slovakiet. Goralerna taler en dialekt af polsk.
Historie[redigér | rediger kildetekst]
Goralerne som en separat etnografisk undergruppe begyndte at dannes i det 14. århundrede[1], med ankomsten af de første polske bosættere fra Lillepolen[2] som ville bosætte sig og dyrke jorden omkring det, der i dag er Nowy Targ og langs Dunajec-dalen, der begyndte i de tidlige tolv hundrede. Før det var Podhale en ubeboet region tyndt befolket af banditter, der valgte det utilgængelige bjergrige terræn for at gemme sig for retfærdigheden.[3]
Mellem slutningen af det 13. og 15. århundrede migrerede valakiske hyrder til regionen, der gradvist flyttede mod nordvest fra Balkanhalvøen over Karpaterne og slog sig ned i de polske lande der.[4][5] De lokales indledende kontakt med Valakerne var vanskelig. Den middelalderlige krønikeskriver Jan Długosz beskrev de nomadiske hyrder som brutale og lovløse.[6] De nyankomne medbragte imidlertid en særskilt metode til at opdrætte husdyr i bjergene, som var anderledes end den, som bosætterne fra det lillepolske lavland praktiserede, og med sammensmeltningen af de to kulturer begyndte en ny lokal livsstil at dukke op,[7] og den efterfølgende assimilering af Valakerne.[8]
Referencer[redigér | rediger kildetekst]
- ^ "Górale Historia". Nowe Bystre (polsk). Hentet 31. juli 2023.
Górale podhalańscy jako odrębna grupa zaczęła kształtować się w XIV wieku.
- ^ "Skąd się wzięli górale na Podhalu". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023.
Pierwsi śmiałkowie wędrowali ku Tatrom z Małopolski doliną Raby, przez dzisiejszą Mszanę Dolną, potem w poprzek Gorców ku wsiom Niedźwiedź i Obidowa, by połączyć się w Klikuszowej z trasą dzisiejszej zakopianki.
- ^ "Skąd się wzięli górale na Podhalu". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023.
Przed 1234 r. musieli być tu ludzie, skoro przywilej dla Teodora Gryfity z rąk Henryka Brodatego wymienia już jakieś nazwy. Osadnicy ci składali się zapewne z elementu przestępczego, który wybrał niedostępne tereny górskie dla ukrycia się przed sprawiedliwością.
- ^ "Hvor kommer højlænderne fra? Vlach-invasionen ændrede historien om de polske bjerge". Vores historie (polsk). 23. november 2017. Hentet 26. april 2022.
I det 13. århundrede begyndte Vlachs, bosættere fra Balkan, som formåede at tæmme Karpaterne og indføre en pastoral økonomi, at dukke op på polske lande.
- ^ "Podhale landsby og dens økonomiske transformationer i regionens historie". uj.edu.pl (polsk). Hentet 1. august 2023.
Fra det 15. århundrede begyndte udover den polske befolkning at ankomme mennesker af rumænsk oprindelse - Vlachs - til Podhale. De græssede kvæg og får.
- ^ "Hvor kom højlænderne fra i Podhale". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023.
Kontakten mellem lokalbefolkningen og Vlachs var hård. Długosz beskrev dem som primitive, brutale mennesker og udsat for røveri.
- ^ "Wieś podhalańska i jej gospodarcze przeobrażenia w historii regionu". uj.edu.pl (polsk). Hentet 1. august 2023.
Nowi przybysze sprowadzili na te tereny inne niż osadnicy z nizin sposoby gospodarowania. W ten sposób wywodząca się z Małopolski gospodarka folwarczna wzbogaciła się o tradycyjne formy chowu zwierząt w górach, rządzące się innym prawem i odmienną obyczajowością. W tym spotkaniu dwóch kultur rolniczych wiodącymi pozostały sposoby gospodarowania przyniesione z nizin, w jakimś tylko zakresie dostosowane do lokalnych warunków siedliskowych i wołoskich systemów chowu zwierząt gospodarskich w górach.
- ^ "Górale". Encyklopedia PWN (polsk). Hentet 3. september 2023.
Karpaty były od XV w. zasiedlane przez ludność wołoską, która na północnych stokach polonizowała się, na południu ulegała wpływom słowac.
Eksterne henvisninger[redigér | rediger kildetekst]
- Info-Portal Silesian Gorals (på polsk)
- Map showing the extent of Goral settlement
- An entry in Slovak
 | Spire Denne artikel relateret til Polen er en spire som bør udbygges. Du er velkommen til at hjælpe Wikipedia ved at udvide den. |  |