Goraler

Goraler (polsk: górale goralsk: górole) er en folkegruppe som lever i bjergkæden Beskiderne i Karpaterne i det sydlige Polen, samt i Slovakiet. Goralerna taler en dialekt af polsk.

Historie

Goralerne som en separat etnografisk undergruppe begyndte at dannes i det 14. århundrede^[1], med ankomsten af de første polske bosættere fra Lillepolen^[2] som ville bosætte sig og dyrke jorden omkring det, der i dag er Nowy Targ og langs Dunajec-dalen, der begyndte i de tidlige tolv hundrede. Før det var Podhale en ubeboet region tyndt befolket af banditter, der valgte det utilgængelige bjergrige terræn for at gemme sig for retfærdigheden.^[3]

Mellem slutningen af det 13. og 15. århundrede migrerede valakiske hyrder til regionen, der gradvist flyttede mod nordvest fra Balkanhalvøen over Karpaterne og slog sig ned i de polske lande der.^[4]^[5] De lokales indledende kontakt med Valakerne var vanskelig. Den middelalderlige krønikeskriver Jan Długosz beskrev de nomadiske hyrder som brutale og lovløse.^[6] De nyankomne medbragte imidlertid en særskilt metode til at opdrætte husdyr i bjergene, som var anderledes end den, som bosætterne fra det lillepolske lavland praktiserede, og med sammensmeltningen af de to kulturer begyndte en ny lokal livsstil at dukke op,^[7] og den efterfølgende assimilering af Valakerne.^[8]

Referencer

^ "Górale Historia". Nowe Bystre (polsk). Hentet 31. juli 2023. Górale podhalańscy jako odrębna grupa zaczęła kształtować się w XIV wieku.
^ "Skąd się wzięli górale na Podhalu". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023. Pierwsi śmiałkowie wędrowali ku Tatrom z Małopolski doliną Raby, przez dzisiejszą Mszanę Dolną, potem w poprzek Gorców ku wsiom Niedźwiedź i Obidowa, by połączyć się w Klikuszowej z trasą dzisiejszej zakopianki.
^ "Skąd się wzięli górale na Podhalu". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023. Przed 1234 r. musieli być tu ludzie, skoro przywilej dla Teodora Gryfity z rąk Henryka Brodatego wymienia już jakieś nazwy. Osadnicy ci składali się zapewne z elementu przestępczego, który wybrał niedostępne tereny górskie dla ukrycia się przed sprawiedliwością.
^ "Hvor kommer højlænderne fra? Vlach-invasionen ændrede historien om de polske bjerge". Vores historie (polsk). 23. november 2017. Hentet 26. april 2022. I det 13. århundrede begyndte Vlachs, bosættere fra Balkan, som formåede at tæmme Karpaterne og indføre en pastoral økonomi, at dukke op på polske lande.
^ "Podhale landsby og dens økonomiske transformationer i regionens historie". uj.edu.pl (polsk). Hentet 1. august 2023. Fra det 15. århundrede begyndte udover den polske befolkning at ankomme mennesker af rumænsk oprindelse - Vlachs - til Podhale. De græssede kvæg og får.
^ "Hvor kom højlænderne fra i Podhale". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023. Kontakten mellem lokalbefolkningen og Vlachs var hård. Długosz beskrev dem som primitive, brutale mennesker og udsat for røveri.
^ "Wieś podhalańska i jej gospodarcze przeobrażenia w historii regionu". uj.edu.pl (polsk). Hentet 1. august 2023. Nowi przybysze sprowadzili na te tereny inne niż osadnicy z nizin sposoby gospodarowania. W ten sposób wywodząca się z Małopolski gospodarka folwarczna wzbogaciła się o tradycyjne formy chowu zwierząt w górach, rządzące się innym prawem i odmienną obyczajowością. W tym spotkaniu dwóch kultur rolniczych wiodącymi pozostały sposoby gospodarowania przyniesione z nizin, w jakimś tylko zakresie dostosowane do lokalnych warunków siedliskowych i wołoskich systemów chowu zwierząt gospodarskich w górach.
^ "Górale". Encyklopedia PWN (polsk). Hentet 3. september 2023. Karpaty były od XV w. zasiedlane przez ludność wołoską, która na północnych stokach polonizowała się, na południu ulegała wpływom słowac.

Eksterne henvisninger

Info-Portal Silesian Gorals (på polsk)
Map showing the extent of Goral settlement
An entry in Slovak

Spire

Denne artikel relateret til Polen er en spire som bør udbygges. Du er velkommen til at hjælpe Wikipedia ved at udvide den.

[1] "Górale Historia". Nowe Bystre (polsk). Hentet 31. juli 2023. Górale podhalańscy jako odrębna grupa zaczęła kształtować się w XIV wieku.

[2] "Skąd się wzięli górale na Podhalu". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023. Pierwsi śmiałkowie wędrowali ku Tatrom z Małopolski doliną Raby, przez dzisiejszą Mszanę Dolną, potem w poprzek Gorców ku wsiom Niedźwiedź i Obidowa, by połączyć się w Klikuszowej z trasą dzisiejszej zakopianki.

[3] "Skąd się wzięli górale na Podhalu". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023. Przed 1234 r. musieli być tu ludzie, skoro przywilej dla Teodora Gryfity z rąk Henryka Brodatego wymienia już jakieś nazwy. Osadnicy ci składali się zapewne z elementu przestępczego, który wybrał niedostępne tereny górskie dla ukrycia się przed sprawiedliwością.

[:0-4] "Hvor kommer højlænderne fra? Vlach-invasionen ændrede historien om de polske bjerge". Vores historie (polsk). 23. november 2017. Hentet 26. april 2022. I det 13. århundrede begyndte Vlachs, bosættere fra Balkan, som formåede at tæmme Karpaterne og indføre en pastoral økonomi, at dukke op på polske lande.

[5] "Podhale landsby og dens økonomiske transformationer i regionens historie". uj.edu.pl (polsk). Hentet 1. august 2023. Fra det 15. århundrede begyndte udover den polske befolkning at ankomme mennesker af rumænsk oprindelse - Vlachs - til Podhale. De græssede kvæg og får.

[6] "Hvor kom højlænderne fra i Podhale". Do Rzeczy (polsk). 27. januar 2018. Hentet 31. juli 2023. Kontakten mellem lokalbefolkningen og Vlachs var hård. Długosz beskrev dem som primitive, brutale mennesker og udsat for røveri.

[7] "Wieś podhalańska i jej gospodarcze przeobrażenia w historii regionu". uj.edu.pl (polsk). Hentet 1. august 2023. Nowi przybysze sprowadzili na te tereny inne niż osadnicy z nizin sposoby gospodarowania. W ten sposób wywodząca się z Małopolski gospodarka folwarczna wzbogaciła się o tradycyjne formy chowu zwierząt w górach, rządzące się innym prawem i odmienną obyczajowością. W tym spotkaniu dwóch kultur rolniczych wiodącymi pozostały sposoby gospodarowania przyniesione z nizin, w jakimś tylko zakresie dostosowane do lokalnych warunków siedliskowych i wołoskich systemów chowu zwierząt gospodarskich w górach.

[8] "Górale". Encyklopedia PWN (polsk). Hentet 3. september 2023. Karpaty były od XV w. zasiedlane przez ludność wołoską, która na północnych stokach polonizowała się, na południu ulegała wpływom słowac.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]